สารพันปัญหา น้ำนมแม่ วันนี้ขอเสนอภาวะไม่มีน้ำนม 

โดย พญ. รัตน์นภัส ตั้งมะโนมานะ

หมอสูติ-นรีเวช และมะเร็งนรีเวช

Certified Personal, Pregnant and Postpartum Trainer 

กภ. ฉัทชนันท์ วรสุทธยางกูร

นักกายภาพบำบัดเฉพาะทาง

ไม่มีน้ำนมหลังคลอด ทำอย่างไรได้บ้าง 

การที่ไม่มีนมให้น้องหลังคลอด อาจเป็นปัญหาของคุณแม่หลายๆคนใช่มั้ยคะ สาเหตุที่ทำให้น้ำนมลดลง เช่น ภาวะเครียด ดื่มน้ำไม่เพียงพอ อาการเจ็บป่วยไม่สบาย หรือโรคประจำตัว เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง ภาวะเครียดซึมเศร้า และโภชนาการของคุณแม่ย่อมส่งผลต่อการผลิตน้ำนม 

โดยปกติน้ำนมหลังคลอด ในคุณแม่ที่คลอดบุตรเองจะมาภายใน 1-2 วัน หากผ่าตัดคลอด มักจะมาช้ากว่าการคลอดบุตรเองคือ 2-3 วันหลังคลอด น้ำนมจะมาในช่วงแรก(2-5 วันหลังคลอด) จะยังไหลน้อย สีใสๆ แต่ก็เป็นน้ำนมที่มีคุณค่าสูง (colostum) ซึ่งส่วนใหญ่เพียงพอสำหรับทารก มีสารอาหารที่เรียกว่า “แลคโตเฟอร์ริน” ทำหน้าที่ต่อต้านเชื้อแบคทีเรีย ไวรัส และเชื้อรา จึงลดโอกาสที่ลูกน้อยจะติดเชื้อในระบบทางเดินอาหาร และเสริมสร้างภูมิคุ้มกัน การที่มีน้ำนมนี้อาจจะช่วยป้องกันไม่ให้เกิดอาการคัดเต้านมได้ ส่วนน้ำนมจริงที่มีคุณค่าสารอาหารเพิ่มขึ้นจะมาหลังจากนั้น ซึ่งน้ำนมจำเป็นต้องปั๊มให้เกลี้ยงเต้าเสมอ หากไม่เกลี้ยงเต้าปริมาณน้ำนมจะลดลงได้ค่ะ 

ดังนั้น ถ้าน้ำนมไหลน้อยแต่เพียงพอต่อความต้องการทารก สังเกตได้จากถ้าน้องกินอิ่มน้องก็จะหลับได้ยาวค่ะ หรือเมื่อติดตามการเจริญเติบโตได้ดี คือ น้ำหนัก และตัวยาวตามเกณฑ์ ก็ไม่ต้องเป็นห่วงค่ะ ขอให้คุณแม่ใจเย็นๆๆๆ รอให้น้ำนมมาก่อนซัก 1 สัปดาห์ กินอาหารและน้ำได้เพียงพอก่อนใช้อาหารเสริมนะคะ

วิธีการแก้เมื่อน้ำนมมาน้อย

1. การให้น้ำนมถูกวิธี มีวินัยในการปั๊มนม : 

วิธีที่ทำให้น้ำนมมาเร็วขึ้น ให้น้องดูดนมเร็ว ดูดบ่อย ดูดถูกจูด ดูดเกลี้ยงเต้านม และควรให้ทั้งสองข้าง คำแนะนำของหมอคือ คุณแม่ควรให้น้ำนมแม่ทุก 2-3 ชั่วโมง ครั้งละ 20-30 นาที โดยช่วงสัปดาห์แรกที่กู้น้ำนมจะออกมาน้อยมากหรือบางคนไม่ออกมาเลย เมื่อเข้าสู่สัปดาห์ที่ 2 น้ำนมจะเริ่มมาเองโดยที่คุณแม่ต้องรักษาความถี่ของการปั๊มอย่างต่อเนื่อง 

2. การรับประทานอาหารกระตุ้นน้ำนม :

 อาหารที่จำเป็นต่อแม่ก็ส่งต่อไปให้ลูกค่ะ อาหารที่เหมาะสมคือ อาหาร 5 หมู่ 3 มื้อ เสริมนมที่มีแคลเซียม ความรู้เรื่องอาหารกระตุ้นในสมัยก่อน ยังไม่มีงานวิจัยรองรับ แต่อาหารธรรมชาติก็สามารถกินได้อย่างปลอดภัย เช่น แกงเลียง ไก่ต้มขิง ต้มข่าไก่ ต้มขาหมูพะโล้ หัวปลี ใบกะเพรา ขมิ้นชัน ขมิ้นขาวใบกุยช่าย ใบโหระพา ใบแมงลัก ใบมะลิ ใบมะรุม ผักโขมหนาม ใบตําลึง ผักเป็ดแดง ผักพันปี ผักชีลาว ฟักทอง มะละกอ แก้วมังกร ดอกกานพลู เม็ดขนุน เมล็ดผักกาดหอม เมล็ดเร่ว พริกไทย รากเขยตาย รากนมนาง เป็นต้น 

3. การนวดกระตุ้นน้ำนม : 

ทำได้โดยใช้นิ้วมือนวดเป็นวงกลมสั้นๆ หลังจากนั้น ลูบหน้าอกจากด้านบนลงมายังหัวนมเบาๆ ก้มตัวลงให้นมทิ้งตัวและเขย่าเบาๆ คลึงบริเวณรอบเต้านมก่อนให้ลูกกินนมเพื่อให้นมไหลสะดวกยิ่งขึ้นค่ะ 

4. อัลตร้าซาวน์ เปิดท่อน้ำนม (ultrasound) : 

เพื่อส่งคลื่นเสียงความถี่สูง ลงลึกไปกระตุ้นกระเปาะน้ำนม เพื่อเปิดท่อน้ำนม แก้ท่อน้ำนมตัน มักทำร่วมกับการนวดกระตุ้นน้ำนมค่ะ  

5. ยา : โดยทั่วไปเราใช้ผลข้างเคียงจะมากระตุ้นน้ำนมค่ะ 

ที่นิยมคือ ยากิน domperidone เป็นยาแก้คลื่นไส้ ยาตัวนี้เพิ่มน้ำนมได้เนื่องจากออกฤทธิ์ตรงกันข้ามกับฮอร์โมนที่ ยับยั้งโปรแลคติน ทําให้โปรแลคตินซึ่งเป็นฮอร์โมนที่กระตุ้นการสร้าง น้ำนมเพิ่มขึ้น จึงทําให้ผลิตน้ำนมได้มากขึ้น ขนาดยาคือ 10-20 มิลลิกรัม วันละ 3-4 ครั้ง กินก่อนหรือหลังอาหารก็ได้ ส่วนใหญ่จะเห็นผลภายใน 2 สัปดาห์ บางคนเห็นผลเร็วมาก ภายใน 1-2 วัน แต่บางคนอาจช้า รอได้ถึง 8 สัปดาห์ ถ้าน้ำนมไม่เพิ่ม แสดงว่าไม่ได้ผล จึงไม่ต้องกินต่อ

ผลข้างเคียงที่อาจพบได้ ได้แก่ ปากแห้ง ปวดศีรษะ และปวดท้อง ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาชนิดนี้ในมารดาที่มีโรคหัวใจหรือเกลือแร่ผิดปกติ เนื่องจากจะทำให้หัวใจเต้นผิดจังหวะได้ค่ะ

ส่วนยาประสระน้ำนม ลูกซัด ฟีนูกรีก บางคนก็ช่วยเพิ่มน้ำนม บางคนก็ไม่เพิ่ม อาจลองกินได้ แต่ต้องเลือกซื้อจากผู้ผลิตที่มีมาตรฐานอ.ย.นะคะ 

6. นมผงทดแทนน้ำนมแม่  : 

เสริมในช่วงยังไม่มีน้ำนมค่ะ อาจจะเลือกให้นมผงสลับกับนมแม่จนกว่าจะกู้น้ำนมจนเพียงพอได้ ควรเลือกที่มีลักษณะใกล้เคียงนมแม่ แต่คุณแม่ควรทราบว่านมแม่ดีที่สุดสำหรับทารกนะคะ 

หมอขอเน้นย้ำเรื่องการซื้ออาหารเสริมกินเอง คุณแม่ต้องทราบข้อดีข้อเสียของอาหารเสริมกระตุ้นน้ำนมที่โฆษณาต่างๆ เพราะอาจจะอันตรายต่อทารกค่ะ หรืออาจจะทำให้เต้านมคัดตึงจนเกินไปจนอักเสบติดเชื้อได้ค่ะ เป็นไปได้ หมออยากให้คุณแม่ใจเย็นๆ รอให้เข้าสู่สัปดาห์ที่ 2 ก่อน หากใช้วิธีธรรมชาติ และอาหารธรรมชาติจะดีที่สุด หากไม่ได้ผลจึงใช้อาหารเสริมร่วมนะคะ

นวดกระตุ้นน้ำนม ราคาเท่าไหร่ 

• นวดกระตุ้นน้ำนม 1 ครั้ง ราคา 1,300 บาท (กรณีเคยฝากครรภ์ที่คลินิก ลดราคา 10 %)
• แพคเกจนวดกระตุ้นน้ำนม 3 ครั้ง ราคา 3,600 บาท (กรณีเคยฝากครรภ์ที่คลินิก ลดราคา 10 %) 

อัลตร้าซาวน์เปิดท่อน้ำนม (ultrasound) ราคาเท่าไหร่ 

• แพคเกจอัลตร้าซาวน์เปิดท่อน้ำนม (ultrasound) 1 ครั้ง ราคา 1,500 บาท (กรณีเคยฝากครรภ์ที่คลินิก ลดราคา 10 %)

(แนะนำ) แพคเกจนวดกระตุ้นน้ำนม 3 ครั้ง และ อัลตร้าซาวน์เปิดท่อน้ำนม (ultrasound) เมื่อนวดครั้งแรก ราคา 4,000 บาท 

หมายเหตุ : 

• ทุกแพคเกจ ทำหัตถการโดยนักกายภาพบำบัดเฉพาะทาง
•  ทุกแพคเกจ แถมฟรี ! ยากระตุ้นน้ำนม ประคบเต้านม
• กรณีเคยฝากครรภ์ที่คลินิก ลดราคา 10%